PLATON DEVLET VE YASALAR: KARŞILAŞTIRILMASI

       ÖZET

     ENES YILDIZ

      OCAK 2024

Platon’un Devlet adlı eseri olması gereken bir devlet düzenini işlemenin yanında üç kavrama öncelik verir. Sırasıyla bu kavramlar şöyle açıklanabilir. Ölçülülük, adalet, bilgelik. Ölçülü olmak Platona göre, ortayı bulmak anlamına gelir. Platona göre ortayı bulmak yaptığımız her eylem ve işlemde ortayı bulmaktır. Platon bir devletin yöneticisinin de Devleti yönetirken ne çok zalim ne de çok merhametli olması gerektiğini düşünür devlet adlı yapıtında. Çünkü ortayı bulmak onun düşüncesinde huzuru bulmaktır. Adil olan ölçülü ve bilgedir. Bu üçü onun felsefesinin ayrılmaz kurallarıdırlar biri diğeri olmadan düşünülemeyecektir. Platon un zihninde yarattığı ideal devlet düzeni pek çok deneme sonrası başarısız olmuştur. Yasalar adlı eserinde ise Platon pek açıdan görüşlerini değiştirecektir, eğitim devlet yönetimi, savaşlar etik . Bu makale de Platonun iki önemli eseri, Devlet ve Yasalar arasında başlangıçta farklar gösterilecek, sonrasında Platon ‘un ideal devlet düzenine ilişkin düşüncelerinin evrimleşerek değişim gösterdiği detaylandırılarak irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler; platon, devlet, yasalar, adil düzen, yönetim, kanun, felsefe

 

            1-PLATON’UN DEVLET VE YASALAR ADLI ESERLERİ ARASINDAKİ FARKLAR

             Platon  , devlet adlı eserinde Filozofların¹ devleti yönetmesi gerektiğini savunurken,  Yasalar adlı eserinde devleti yönetenlerin Rahibeler²  olması gerektiğini savunmaktadır.

             Platon  iki eserinde de demokrasiye inanmamakta olup devlette ,demokrasi yerine ,kendi zihninde yarattığı aristokrasiyi³  yasalarda ise tiranlığı⁴  önermektedir.

             Platon , devleti oluşturan  ezgilerin ,yani çocukların bilgilendirilmesi açısından bir değişikliğe gitmemiştir ama kadın ve erkeklerin ayrı eğitim almasını savunmaktadır ki devlette aynı eğitimi alması gerektiğini savunmaktaydı. ⁵

            Platon devlet adlı eserinde evlilik konusunda yaş faktörü olarak erginleşme yaşını seçmiştir , yasalarda da aynısını uygular ama erginleşme yaşını arttırmıştır. ⁶

          Platon devlete ihanet suçları ve çeşitli insan öldürme suçları bakımından detaylandırmaya gitmiş olup devlette böyle bir tasnife gitmemiştir. ⁷

        Platon , halkın etkisini devlette azaltmış onun yerine yaşlılar meclisi kurdurmuşta yasalarda halka olan inancın azalmıştır. ⁸

        Platon , aynı cinsler arasındaki ilişkinin cezalandırılması gerektiğini savunmuştur oysaki devlette ,bunu teşvik edici görüşleri vardı. ⁹

 —

 ¹Platon, 2022,Devlet,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s.486e.

  ²Platon ,2007,Yasalar,Kabalcı Yayınevi,,s.165a.

  ³Platon,Devlet s,555c.

  ⁴Platon ,Yasalar, s155e 

  ⁵Platon ,Yasalar s285c.

  ⁶Platon,Yasalar s318c.

  ⁷Platon ,Yasalar, s341b.

  ⁸Platon,Yasalar ,s31.

  ⁹Platon ,Yasalar s,321c.

  

               2-PLATONUN DEVLET ADLI ESERİNDEN YOLA ÇIKARAK DÜŞÜNCELERİNİN NASIL DEĞİŞTİĞİNİN İRDELENMESİNİN METİNLERDEN ÖRNEKLERLE AÇIKLANMASI 

                  Platon, devlet adlı eserdeki ideal düzeni defalarca gerçekleştirmeye çabaladıktan sonra, bu düzenin gerçekleşmeyeceğini görmüştür ve anlamıştır.Peki sorun neredeydi ? Özgürlükler sağlanmıştı evet ama  sınır ölçülü bir sınır güvenlik hakkaniyete özgü getirilmemişti.

                Platon ikinci bir eser yazmaya karar vermiştir, bu eserinde daha baskıcı daha otoriter ama  niyeti olan bir  tiran portresi çizmiştir.

‘’ 

     İşte kendini zor dizginleyen adamın bunlar da  gelir başına .Senin en mutsuz saydığın zorba ruhlu adam kendini hayatını yaşayacak yerde, kaderin sürüklemesiyle ,bir topluluğun  zorbası olursa , kendine söz geçirmeyen  bu adam , başkalarını yönetmeye kalkarsa böyle ¹⁰

         Demek k kim ne derse desin insan ne kadar zorbaysa o kadar köledir.  

                                                                                                                                                                                            ‘’  

‘’ 

             Seçim böyle yapılırsa, monarşik demokratik biçimin ortası bulunabilir; yönetim biçimi hep bu arada tutulmalıdır.. Nitekim, efendi ile köle hiçbir zaman dost olamazlar; erdemli kişiyle erdemsiz kişi de eşdeğer tutulamaz -çünkü eşit olmayanlar için eşitlik, doğru ölçü olmazsa, eşitsizlik demektir- nitekim, bu yüzden devletler ayaklanmalardan bir türlü kurtulamaz. ¹¹

                                                                                                                                                 ’’ 

‐—

¹⁰Platon Devlet ,s.315.e 

 ¹¹Platon,Yasalar ,s.221a.

  

           Platon ilk eserinde ne pahasına  olursa olsun demokrasiye ve monarşiye karşı çıkıyordu iki metin karşılaştırılarak yorumlandığında Platonun deneyimleri onu tiranlığa monarşiye yönlendirdiği yönünde bir çıkarımda  bulunulabilir.,

           Platon Yasalar adlı eserinde suçluların cezalandırılmasına daha büyük önem vermiştir.  Devlette ise her koşulda cezalandırmayı dogru ve etik bulmamaktaydı.Devleti kutsallaştırmıştır böylece.

‘’ 

         Kanunun buyurduğuna , kanuna uygun olana  da dogru demişler.İşte doğruluğun kaynağı özü budur.Dogruluk en iyi şeyle en  kötü şeyin ortasında , yani haksızlık edip ceza görömemekle , haksızlığa uğrayıp öç alamamanın  arasındasdır.Bu iki şeyin arasında olan doğruluk iyi bir şeydir. ¹²

                                                                                                                                                                                                                                                                                           ‘’

                                                                                                                                                                                                                        

‘’          

                Saldırı hareketlerinden sonra bütün şiddet eylemleri için şöyle bir düzenleme getirelim: hiç kimse başkasının malını almasın, götürmesin ve sahibinden izin almadıkça komşusunun bir eşyasını kullanmasın; çünkü buna bağlı olan ve sözünü ettiğimiz bütün kötülükler bundan çıkmıştır, çıkmaktadır ve çıkacaktır. Ötekiler içinde en ağırı da, gençlerin aşırılığı ve küstahlığıdır, bu hareketler tapınaklara yönelik olduğunda doruğa varır, halka ait kutsal yerlere ya da kabile üyelerinin ve benzerlerinin ortaklaşa kullandıkları yerlere yönelik olduğunda da özellikle ağırdır; ikincisi, ikinci derecede ağırlıkta, özel tapınaklara ve mezarlara, üçüncüsü daha önce söylediklerimizin dışında anababaya saldırıldığında ortaya çıkar. Dördüncü saldırı türü, yöneticileri hiçe sayarak onlara ait bir şeyi izin almadan alıp götürmek ya da kullanmaktır, beşincisi de yurttaşların yurttaşlık haklarına saldırılmasıdır, ki bunun ceza yoluyla düzeltilmesi gerekir. Bunların her biri için ortak bir yasa koymalı: Nitekim şiddet yoluyla ve gizlice yapılan tapınak soygunculuğuna ne ceza verilecei genel olarak söylendi; ama tanrılara karşı sözle ve eylemle yapılmış ne kadar saldırganlık varsa, bunların hangi cezayı hak etttiği bir öğütle söylenmeli. Şöyle olsun: Yasalara uygun olarak tanrılara inanan hiç kimse hiçbir zaman isteyerek ne dinsizce bir hareket yapmalı ne de yasaya aykırı bir söz söylemeli; ancak şu üç nedenden biri yüzünden bunu yapabilir: ya dediğim gibi, tanrılara inanmıyordur, ya ikinci olarak var olduklarını ama insanlarla ilgilenmediklerini düşünsün…. ¹³

                                                                                                                                                                                                                                                                               ‘’

—

¹²Platon ,Devlet ,s.43.a

 ¹³Platon ,Yasalar ,381a.

BONUS 

DEVLET ADLI ESERDEN ETKILENDIGIM ÜÇ KAVRAM

               Platon’un devlet adlı eserinde etkilendiğim üç kavram, adalet, bilgelik, ölçülülük olup, bu kavramlardan etkilenme nedenlerimi sırasıyla bu makalede açıklayacağım.

‘’ 

      Tıpkı müzikteki alçak, yüksek ve bütün ara tonlar gibi. İçindeki üç yanı birbirine bağlıyor. Çokken bir tek oluyor bir ölçüye ve uyuma varıyor¹. 

                                                                                                                                                                       ‘’

              Ölçülülük varılan amaçla elde edilen denge arasındaki uyuma verilen addır. Hukuktaki ifadesiyle ölçülülük hakkın özü kavramına riayet edilmesidir. Oysa Felsefe de ölçülülük, yapılan her eylem ve işte doğruya erişmek ortayı bulmak anlamına gelir.² 

‘’

      Demek yöneten, şehirde birinin yalanını yakalarsa, Homeros’un dediği gibi ister sanat adamı olsun, ister falcı ister hekim, ister doğramacı’’ onu cezalandıracak. Yalan devlet gemisini batıracak bir fırtınadır. ³

                                                                                                                                                                                   ‘’

               Ve pasaj devam etmektedir. 

‘’          

          Birçoklarına göre, akıllı uslu olmak ne demektir? Baştakilerin sözünü dinlemek, kendisi baştaysa içkide, sevgide ve yemekte baştakilerin sözünü dinlemek…          ⁴         

                                                                                                                                                                                        ’’

—

 ¹Platon,2022,  Devlet,Türkiye İş Bankası Yayınları , , s.145e.

 ²Platon, ,s. 52c.

 ³Platon, Devlet, s.79d.

 ⁴ Platon ,Devlet,s.79e.

          Ölçülülük  Platonun felsefesinde en önemli kavramlardan biri olup gerek devlet yönetiminde gerek insan hareketlerinde bir dengenin varlık göstermesi manasına gelmekte olup pasajlar bize bunları ifade etmektedir.⁵

          İkinci en önemli etkilendiğim kavram Adalet olup, adalet Platonun devletinde ülkeleri için iki düşüncenin çatışmasının ürünüdür.  Halkçılık ve Aristokrasi. ⁵Platon Aristokrasiden de Halkçılıktan da taraf değildir. Platon, adil bir düzenin oluşumundaki kendi yarattığı adil düzenden yanadır. ⁶

‘’  

         Bence evet. Ne borçluysak onu vermeliyiz, dedi, Besbelli ki O doğruluk (adalet) herkese hakkını vermektir demek istiyor, buna da borç diyor.      ⁷                        

                                                                                                                                                                                     ‘’ 

       Platon devlet adlı yapıtında yukarıdaki alıntıdan da görüldüğü üzere, adalet için herkese borçlu olduğunu vermek ifadesini kullanıyor. Sahi adil bir insan yapmalıdır herkese borçlu olduğunu vermelidir. Kötüye kötülüğü, iyiye iyiliği.

‘’ 

            Adilin ne olduğunu bilmedikçe, adaletin iyilik olup olmadığını nasıl kestirebiliriz? ⁸

                                                                                                                                                                                    ‘’

         Yukarıdaki alıntı bir tartışmanın son cümlesidir. Tartışmanın tarafları Sokrates ve onunla   tartışan Thrasymakhos’dur. Tartışma adaletin nasıl anlaşılması gerektiği konusunda olup Sokrates in tanımına bir diğer birey itiraz eder.

‘’ 

                 Doğruluk güçlünün işine gelendir. ⁹

                                                                                                                                                                              ‘’

               Sokrates’i çürütmeye çalışan Thrasymaklos itirazında adaletin güçlünün işine gelen olduğunu söyler. Sokrates bu düşünceye katılmamaktadır.

  ‘’

        O halde her bilgi, kendinden üstün olanın işine geleni değil ,yani güçsüzün işine geleni gözetir ve buyurur.¹⁰

                                                                                                      

                                                                                  ‘’

          —

   ⁵ Platon, Devlet.,s.xiii.

  ⁶Platon, Devlet, s.282.

 ⁷ Platon, Devlet, s,7.

 ⁸ Platon, Devlet, s.İ0.

  ⁹Platon, Devlet, ,s.,17.

   Sokrates ve Thrasymaklos tartışmaya devam eder. Adalet ve adaletsizlikle yola çıkan Sokrates, tartışmada haklı çıkar.

‘’ 

             O kadar ki konuşmanın sonunda gene hiçbir şey bilmediğini gördün.¹⁰

                                                                                                                                                                                

                                                                                                                                                                       ‘’  

           Platon ‘un devlet adlı eserinden etkilendiğim üçüncü kavram bilgeliktir. 

‘’ 

        Benim tek bildiğim hiçbir şey bilmediğimdir.¹¹ 

                                                                                            

                                                                                                                                                                  ‘’

            Ölümü dahi göze alan bir insan düşünün Sokrates. Sokrates, doğruluğun adaletin, ölçülüğü bilmenin tek yolunun bilgelikten geçtiğini düşünüyordu bu yüzden etkilendiğim üçüncü kavram Bilgeliktir.

‘’

               Yeti dediğimiz öyle bir çeşit güçtür ki onunla yapabileceğimizi yaparız, bütün yapıcı varlıklar gibi. Örneğin görme işitme birer yetidir¹².   

                                                                                                                                                                                ‘’ 

             Bir insan ne zaman yetinin önemini kavramış olur? Bilginin ayırdına varmaktır bana göre yeti.

—

  ¹⁰Platon, Devlet, s.,40e.

 ¹¹ Platon, Devlet, s. xi.

 ¹² Platon,Devlet,s ,187b.

              Özetle Platonun Devletinde etkilendiğim üç kavram, doğruluk bilgelik ve ölçülülüktür.

Doğruluğun adalet olarak okunması gerektiği zaten önsöz de geçiyor.

Konuyu Sokrates’le bitirmek istiyorum. Ne mutlu düşünebilen mücadeleci ruhlara.!

                                                                                                                                                               ENES YILDIZ